Η κουλτούρα της δίαιτας

Η κουλτούρα της δίαιτας είναι ένα κοινωνικό σύστημα πεποιθήσεων που δίνει προτεραιότητα στο αδύνατο σώμα και την εμφάνιση έναντι της υγείας και της ευεξίας. Προωθεί πρακτικές όπως είναι ο περιορισμός των θερμίδων, η τήρηση όποιας δίαιτας είναι της μόδας και η διάκριση των τροφίμων σε καλά και κακά, οδηγώντας συχνά σε αρνητική αυτοεικόνα και ντροπή γύρω από το φαγητό.

Πού την συναντάμε;

Αυτή η κουλτούρα είναι διάχυτη παντού σήμερα, τροφοδοτούμενη από απεικονίσεις μη ρεαλιστικών προτύπων σώματος στα μέσα ενημέρωσης και από την προώθηση ειδικών προϊόντων διατροφής. Όμως υπάρχει και σχεδόν σε κάθε συζήτηση, όταν το βάρος είναι το πρώτο που σχολιάζουν όλοι και όταν η απώλεια βάρους αντιμετωπίζεται από όλους ως κάτι πολύ αξιοθαύμαστο. Ή όταν κάποιος σχολιάζει αρνητικά αν θα φας την “μεγάλη” ποσότητα που έβαλες στο πιάτο σου, ή σχολιάζει πως τρως πολύ λίγο και για αυτό έχεις τόσο ωραίο σώμα, ως “μπηχτή” για τους υπόλοιπους που τρώνε πολύ. Αν δε είσαι σε μεγάλο σώμα, τα σχόλια δεν σταματάνε ποτέ και για κανένα λόγο.

Θέλω εδώ να κάνω μια αναφορά στα σώματα που βλέπουμε στα κοινωνικά μέσα και στα περιοδικά, ιδίως αυτά που αφορούν τον χώρο του fitness και του μόντελινγκ. Τα μοντέλα δεν αντιπροσωπεύουν το σώμα των περισσότερων υγιών ανθρώπων. Οι περισσότερες δημοσιευμένες φωτογραφίες μοντέλων έχουν υποστεί επεξεργασία και ούτε τα μοντέλα είναι στην πραγματικότητα όπως φαίνονται στις φωτογραφίες. Επίσης, η χρήση φίλτρων και τεχνολογίας τεχνητής νοημοσύνης, είναι πολύ συνηθισμένη πλέον, οπότε πραγματικά δεν είναι δίκαιο να συγκρίνεις το σώμα σου με αυτά τα ανύπαρκτα στην ουσία σώματα!

Γιατί μας επηρεάζει;

Όλες αυτές οι πεποιθήσεις και συμπεριφορές συμβάλλουν σε μια συλλογική χαμηλή αυτοεκτίμηση και σωματική δυσαρέσκεια, ιδιαίτερα μεταξύ των γυναικών και των εφήβων. Όλοι θεωρούν πως βοηθούν, συντηρώντας την κουλτούρα της δίαιτας με διάφορα σχόλια από συνήθεια, όμως ο αντίκτυπος της μπορεί δυστυχώς να είναι πολύ σοβαρός, καθώς συνδέεται με την ανάπτυξη διατροφικών διαταραχών, όπως η ανορεξία, η ορθορεξία, η υπερφαγία και η βουλιμία, ειδικά μεταξύ των νέων. Και τέλος πάντων, το να κάνεις κάποιον με μεγάλο σώμα να νιώθει άσχημα, δεν βοήθησε ποτέ. Απλά θα κάνει τον αγαπημένο σου να αρχίσει να τρώει κρυφά, ή θα τον απομακρύνει από σένα. Μη το κάνεις λοιπόν. Μη κρίνεις, μη σχολιάζεις, μην ασχολείσαι με τα σώματα των άλλων, εκτός αν στο ζητήσουν.

Η κουλτούρα της δίαιτας κάνει τους ανθρώπους να πιστεύουν ότι ορισμένα τρόφιμα είναι καλά και άλλα κακά. Προσπαθούν να περιορίσουν τον εαυτό τους από το να τρώνε τα κακα φαγητά. Αν δεν το καταφέρουν, νιώθουν ντροπή και ενοχές, καταλήγωντας να φοβούνται το φαγητό. Είναι άλλο να καταλαβαίνεις πως δεν μπορείς διαρκώς να τρως μη θρεπτικά τρόφιμα και άλλο να φοβάσαι να τα φας γιατί είναι κακά.

Η κουλτούρα της δίαιτας και η εμμονή με την άσκηση και το βάρος μπορεί να επηρεάσει ακόμη και την επιλογή καριέρας, καθώς κάποιοι επιλέγουν επαγγέλματα που τους επιτρέπουν να ασκούνται καταναγκαστικά (π.χ., γίνονται personal trainers), ή τους αναγκάζει να μάθουν πολλά για την διατροφή (γκουχ γκουχ, γίνονται διαιτολόγοι), λειτουργώντας ως “λειτουργική διατροφική διαταραχή”.

Η αντίσταση ή η εξάλειψη της κουλτούρας της δίαιτας είναι δύσκολη για πολλούς ανθρώπους, επειδή σκέφτονται έτσι από την παιδική τους ηλικία. Ωστόσο, θα ήταν καλό να αναγνωρίσουν ότι ένα αδύνατο σώμα δεν είναι πάντα υγιές και ότι η υγεία βγαίνει σε όλα τα σχήματα και μεγέθη.

Όταν η υγιεινή διατροφή γίνεται εμμονή

Επιπλέον η κουλτούρα της δίαιτας ενισχύει την ιδέα ότι ορισμένοι τρόποι διατροφής είναι ανώτεροι από τους υπόλοιπους, όπως είναι πχ η παλαιολιθική διατροφή, η διατροφή χαμηλών υδατάνθρακων ή η κατανάλωση τροφών μόνο σε ορισμένα χρονικά παράθυρα (διαλειμματική νηστεία). Αυτή η εστίαση στη δίαιτα μπορεί να κάνει τους ανθρώπους εξαιρετικά προσεκτικούς, έως και εμμονικούς, σχετικά με το τι τρώνε.

Παρότι η υγιεινή διατροφή είναι σημαντική για την υγεία, αυτή η συμπεριφορά μπορεί να οδηγήσει σε ορθορεξία, μια εμμονή με την υγιεινή διατροφή που συνορεύει με τον εθισμό. Τα άτομα με αυτή την πάθηση είναι τοσο κολλημένα με το τί τρώνε, που μπορεί να καταλήξουν να βλάπτουν την ψυχική, αλλά και την σωματική τους υγεία (ως ακραίο παράδειγμα, θα αναφέρω την περίπτωση της Zhanna D’Art, μιας ρωσίδας influencer που προωθούσε μια raw vegan δίαιτα, η οποία πέθανε τον Αύγουστο του 2023, όμως μια πολύ περιοριστική διατροφή, μπορεί να προκάλεσει σοβαρές ελλείψεις σε βασικά θρεπτικά συστατικά, όπως πρωτεΐνες, βιταμίνες και μέταλλα, με αποτέλεσμα την αποδυνάμωση του ανοσοποιητικού συστήματος, την απώλεια μυϊκής μάζας και τη γενικότερη επιδείνωση της υγείας).

Πώς δουλεύει η κουλτούρα της δίαιτας;

Η αλλαγή του σχήματος του σώματος και η απώλεια βάρους γίνονται το μέσο για την επίτευξη υψηλότερου κοινωνικού status. Ιστορικά, μετά την βιομηχανική επανάσταση στην Αμερική, ένα λεπτό σώμα θεωρήθηκε δείκτης κοινωνικής θέσης, ως αντίθετη με την “αγριότητα” (savagery) των μεταναστών που συνήθως είχαν γεροδεμένα και εύρωστα (πολλές φορές και έγχρωμα) κορμιά.

Ιστορικά, αυτός ο συσχετισμός λεπτότητας και αρετής έχει ρίζες στην κλασική αρχαιότητα (Αρχαία Ελλάδα και Ρώμη), όπου η υπερβολή θεωρούνταν ελάττωμα, η μετριοπάθεια αρετή και η παχυσαρκία σύμβολο ηθικής διαφθοράς. Στη σύγχρονη εποχή, η κουλτούρα της δίαιτας, μέσω της φοβίας του πάχους (fatphobia), καταπιέζει τα άτομα που δεν ταιριάζουν στην υποτιθέμενη εικόνα της “υγείας” και της “αρετής”, ενώ παράλληλα διασφαλίζει ότι η εμμονή με το βάρος και τη δίαιτα αποσπά την προσοχή από πιο σημαντικά κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα.

Τί κακό κάνει η νοοτροπία της δίαιτας;

Η νοοτροπία της δίαιτας, καταστρέφει τη ζωή μας με πολλούς τρόπους.

Πυροδοτεί διαταραγμένες συμπεριφορές

Όσο πιο πολύ προσπαθείς να περιορίσεις τί και πόσο τρως, τόσο αυξάνουν οι πιθανότητες να αποκτήσεις εμμονή με το φαγητό, ή να πάθεις κάποια διατροφική διαταραχή, με συνηθέστερες την ανορεξία και την υπερφαγία.

Σου τρώει τον χρόνο

Είμαι σχεδόν σίγουρη πως λίγο πριν να μπεις εδώ, έψαχνες κάτι σχετικό με το τί να φας σήμερα. Κι οι πιθανότητες λένε πως δεν έψαχνες απλά συνταγές, έψαχνες ΕΙΔΙΚΕΣ συνταγές που να ταιριάζουν σε αυτό που νομίζεις ότι πρέπει να φας, βάσει του τελευταίου influencer που ακολουθείς στα κοινωνικά μέσα (που δυστυχώς μπορεί να είναι και ιατρός, αλλά μάλλον δεν έχει καμία διατροφική εκπαίδευση).

Έχεις σκεφτεί πόσο χρόνο έχεις χάσει κάνοντας τέτοιου είδους αναζητήσεις;
Πόσο χρόνο έχεις αφιερώσει στο να κάνεις εξαντλητικές έρευνες για την “τέλεια” δίαιτα, ή να ψάχνεις για συνταγές με συγκεκριμένα υλικά ή χωρίς συγκεκριμένα τρόφιμα;
Πόσο χρόνο έχεις δαπανήσει μετρώντας θερμίδες, υδατάνθρακες ή γενικά μάκρος;
Πόσο χρόνο έχεις διαθέσει από τον λίγο προσωπικό σου χρόνο για να προετοιμάσεις ξεχωριστά γεύματα για σένα;
Πόσο χρόνο έχεις διαθέσει για να βρεις ρούχα που σε αδυνατίζουν στην ντουλάπα σου;

Δεν θα ήθελες όλο αυτόν τον χρόνο να τον έχεις διαθέσει σε κάτι πιο ουσιαστικό;

Σου διαταράσσει την σχέση με την άσκηση

Πόσες φορές έχεις κάνει άσκηση που δεν απολάμβανες, απλά γιατί ένιωθες πως έτσι έπρεπε;
Έχεις σκεφτεί πόσο καλύτερη σχέση θα μπορούσες να έχεις με το σώμα σου, αν δεν προσπαθούσες μόνιμα να το αλλάξεις οπτικά ή/και να το τιμωρήσεις με εξαντλητικές προπονήσεις, απλά γιατί έφαγες “κάτι που δεν έπρεπε”;
Από την άλλη, πόσες φορές έχεις σκεφτεί να πας γυμναστήριο και δεν το τολμάς γιατί δεν έχεις ωραίο σώμα και φοβάσαι πως θα σε κοιτάνε;
Μήπως θέλεις να ξεκινήσεις κολυμβήτηριο, αλλά φοβάσαι να σε δουν με μαγιό;

Σε αποσπά από τα σημαντικά

Πόσες φορές δεν απόλαυσες κάτι, γιατί φοβόσουν μην φας κάτι που δεν πρέπει;
Πόσες φορές έχασες σημαντικές στιγμές ή δεν τις απόλαυσες όσο θα έπρεπε γιατί φοβόσουν να φας;
Πόσες φορές δεν απόλαυσες ένα σημαντικό γεγονός, γιατί ήσουν πολύ απασχολημένη να σκέφτεσαι αν και τί πρέπει να φας από τον μπουφέ;

Σου αδειάζει το πορτοφόλι

Πόσα χρήματα έχεις πετάξει για μια καινούργια, υποσχόμενη δίαιτα;
Πόσα ειδικά προϊόντα έχεις αγοράσει, τα οποία τελικά κατέληξαν στα σκουπίδια;
Πόσες φορές έχεις πληρώσει να γραφτείς σε γυμναστήριο, στο οποίο τελικά πήγες ελάχιστες φορές;

Σου υπονομεύει την ψυχολογία

Σε κάνει να πιστεύεις ότι δεν μπορείς να εμπιστευτείς και να φροντίσεις τον εαυτό σου όπως πρέπει, επιβάλλοντας εξωτερικούς κανόνες για το πόσο πρέπει να φας και τί πρέπει να κάνεις μέσα στην ημέρα.

Σε κάνει να αισθάνεσαι αποτυχημένος/η, όταν οι δίαιτες αναπόφευκτα δε λειτουργούν, οδηγώντας σε ενοχές και βαθιά ντροπή.

Αν ζεις σε μεγάλο σώμα, σε στιγματίζει σε πολλαπλά επίπεδα και βάζει σε κίνδυνο την υγεία σου (αφού σχεδόν όλα αποδίδονται εκεί).

Σε κάνει να αποφεύγεις να βγεις φωτογραφία, ή τραβάς φωτογραφίες μόνο από ψηλά, για να φαίνεσαι πιο αδύνατη.

Συνοψίζοντας, η κουλτούρα της δίαιτας υπόσχεται ευτυχία και ευεξία μέσω της επίτευξης ενός αδύνατου σώματος, αλλά στην πραγματικότητα προσφέρει το αντίθετο: στέρηση, σωματική βλάβη, απώλεια πόρων και χρόνου και χρόνια δυσαρέσκεια.

Μπορεί να σου καταστρέψει την κοινωνική ζωή

Πόσες φορές είπες όχι σε μια πρόσκληση γιατί φοβόσουν πως θα έχει τίποτα να φας, ή πώς θα χαλάσεις την δίαιτα;
Πόσες φορές αρνήθηκες να φας κάτι που σου πρόσφερε το παιδί ή το ανίψι σου γιατί δεν έπρεπε;
Ή αρνήθηκες να φας κάτι που ήταν μέρος μιας παράδοσης (πχ μελομακάρονα τα Χριστούγεννα) για να μη παχύνεις;
Πόσες φορές αρνήθηκες να φας τούρτα σε ένα πάρτυ;

Έχεις αρνηθεί να βγεις ραντεβού με κάποιον γιατί δεν έχεις το σώμα που θα ήθελες;
Έχεις προσπαθήσεις να κάνεις τον/την σύντροφό σου να κάνει την ίδια δίαιτα με σένα; Τον/την έχεις κατηγορήσει ότι δεν είναι αρκετά υποστηρικτικός/η, γιατί θέλει να τρώει ό,τι έτρωγε;
Αρνείσαι να εμπλακείς σε προσωπικές στιγμές αν τα φώτα δεν είναι κλειστά;
Προσπαθείς ενεργά να μην σε πετύχει ο/η σύντροφός σου χωρίς ρούχα;

Μήπως συζητάς συνεχώς για την δίαιτα που κάνεις, ή για τους περιορισμούς που επιβάλλεις στον εαυτό σου; Μήπως αυτό τελικά μονοπωλεί όλες σου τις συζητήσεις πλέον;
Ή μήπως αντίθετα, νιώθεις αποκομμένος γιατί δεν έχεις τί να πεις σε αυτές τις συζητήσεις που δείχνουν να απασχολούν όλους τους υπόλοιπους, εκτός από σένα;

Το στίγμα βάρους

Η κουλτούρα της δίαιτας και της αντιμετώπισης του λεπτού σώματος ως το μόνο ιδανικό σχήμα σώματος, έχει οδηγήσει στο να υπάρχει μια αρνητική προκατάληψη απέναντι σε όσους έχουν μεγαλύτερα σώματα (στίγμα βαρους). Είναι μια μορφή διάκρισης, όπως ο ρατσισμός ή ο σεξισμός και το μέγεθος του σώματος αντιμετωπίζεται ως ασθένεια, κάτι που είναι πιθανό να είναι πιο επιβλαβές για την υγεία από το ίδιο το βάρος.

Εκδηλώνεται σε τρία βασικά επίπεδα:

1. Ενδοπροσωπικό (Intrapersonal): Είναι ο εσωτερικευμένος στιγματισμός βάρους, δηλαδή η αυτο-απέχθεια και η εσωτερική ντροπή που αισθάνεται το άτομο για το σώμα του, ανεξάρτητα από το πραγματικό του μέγεθος.

2. Διαπροσωπικό (Interpersonal): Αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο άλλα άτομα αντιλαμβάνονται και συμπεριφέρονται στα άτομα με βάση το μέγεθος του σώματός τους (π.χ., τα εκφοβίζουν ή ντρέπονται να είναι μαζί τους).

3. Θεσμικό (Institutional): Αφορά τον τρόπο με τον οποίο τα συστήματα και οι θεσμοί, όπως η υγειονομική περίθαλψη, τα μέσα ενημέρωσης, και οι δημόσιοι χώροι, εισάγουν διακρίσεις. Άτομα με μεγαλύτερο βάρος αντιμετωπίζουν συνήθως προκατάληψη από ιατρούς και άλλους επαγγελματίες υγείας, λαμβάνοντας λιγότερο χρόνο και συμπάθεια. Αυτή η προκατάληψη οδηγεί σε καθυστέρηση ή αποφυγή ιατρικών επισκέψεων, σε λανθασμένες διαγνώσεις (όπου όλα τα προβλήματα αποδίδονται στο βάρος και δεν γίνεται ο σωστός έλεγχος) και σε συνταγογράφηση απώλειας βάρους αντί για τις απαραίτητες εξετάσεις ή θεραπεία.

Το στίγμα επίσης είναι φανερό σε χώρους που δεν είναι κατάλληλα σχεδιασμέν για να φιλοξενήσουν μεγαλύτερα σώματα (όπως όταν οι καρέκλες σε αίθουσες αναμονής είναι πολύ μικρές).

Το στίγμα βάρους είναι ένας ανεξάρτητος παράγοντας κινδύνου για αρνητικές εκβάσεις στην υγεία, ανεξάρτητα από το πραγματικό μέγεθος του σώματος και αποτελεί μεγαλύτερο κίνδυνο για την υγεία από μια κακή διατροφή (poor-quality dietary patterns). Συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο διαταραγμένης σίτισης, κατάθλιψης, χαμηλής αυτοεκτίμησης και αρνητικής εικόνας σώματος. Οδηγεί σε αύξηση της κατανάλωσης τροφής (ιδίως γλυκών) και συνδέεται με μεγαλύτερη πιθανότητα σωματικής αδράνειας. Τέλος, αντί να λειτουργεί ως κίνητρο για απώλεια βάρους, όπως θα περίμενε κανείς, αυξάνει την πιθανότητα αύξησης βάρους.

Η δίαιτα της ευεξίας (Wellness Diet)

Επειδή υπάρχει ευρεία αναγνώριση ότι οι παραδοσιακές δίαιτες δεν λειτουργούν, η κουλτούρα της δίαιτας αναδιαμορφώνεται συνεχώς για να επιβιώσει. Η σύγχρονη εκδοχή της κουλτούρας της δίαιτας μεταμφιέζεται ως τρόπος ζωής για επίτευξη υγείας, ευεξίας και φυσικής κατάστασης (health, wellness, and fitness).

Αυτή η μεταμφίεση, γνωστή ως Wellness Diet, χρησιμοποιεί όρους όπως «πρωτόκολλο», «reset», «αλλαγή τρόπου ζωής» ή «καθαρή διατροφή» (clean eating), προκειμένου να αποφύγει τον στιγματισμένο όρο «δίαιτα». Το βασικό επιχείρημα είναι: «Είναι για την υγεία, όχι για δίαιτα!». Η Wellness Diet προωθεί τον υγιεινισμό (healthism), την πεποίθηση δηλαδή, ότι η υγεία είναι ηθική υποχρέωση και ότι οι “υγιείς” άνθρωποι αξίζουν περισσότερο σεβασμό και πόρους από τους “μη υγιείς”. Επιπλέον, θεωρεί την υγεία αποκλειστικά ατομική ευθύνη, αποσπώντας την προσοχή από συστημικά ζητήματα, όπως η πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη, ή σε καλής ποιότητας τρόφιμα, ή άλλες κοινωνικές αδικίες.

Η κουλτούρα της δίαιτας πουλάει «έλεγχο» και παραδίδει άγχος. Μπερδεύει την υγεία με την εικόνα και σε πείθει ότι η αξία σου χωράει σε ένα νούμερο. Δεν χρειάζεται να παίξεις αυτό το παιχνίδι για να φροντίσεις το σώμα σου — χρειάζεται να αλλάξεις τους κανόνες.

👉 Θέλεις να μάθεις περισσότερα για τη διατροφή χωρίς δίαιτες; Ακολούθησέ με στο Instagram για ιδέες, tips και έμπνευση γύρω από την anti-diet φιλοσοφία!

✨ Και αν νιώθεις ότι θα ήθελες πιο προσωπική καθοδήγηση, μπορείς πάντα να επικοινωνήσεις μαζί μου για πιθανή συνεργασία. Μπορείς να δεις το βιογραφικό μου εδώ.

Επιμέλεια κειμένου (ή συνταγής): Κωνσταντίνα Αποστολοπούλου – Φλώρου, Διαιτολόγος BSc

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, αντιγραφή ή αναπαραγωγή του παρόντος περιεχομένου χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια – και χωρίς σαφή αναφορά στο antidiet.gr ως πηγή.

ΘΕΛΕΙΣ ΔΩΡΕΑΝ ΤΟΝ ΠΛΗΡΗ ΟΔΗΓΟ ΓΙΑ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΧΩΡΙΣ ΔΙΑΙΤΕΣ;  
ΕΓΓΡΑΨΟΥ ΣΤΗΝ ΛΙΣΤΑ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑΣ

κουλτούρα της δίαιτας κουλτούρα της δίαιτας κουλτούρα της δίαιτας κουλτούρα της δίαιτας κουλτούρα της δίαιτας κουλτούρα της δίαιτας κουλτούρα της δίαιτας κουλτούρα της δίαιτας κουλτούρα της δίαιτας κουλτούρα της δίαιτας κουλτούρα της δίαιτας κουλτούρα της δίαιτας κουλτούρα της δίαιτας κουλτούρα της δίαιτας κουλτούρα της δίαιτας κουλτούρα της δίαιτας